THE CUMANS IN PAPHLAGONIA – PAFLAGONYA’DAKİ KUMANLAR

DIMITRI KOROBEINIKOV

 ABSTRACT

The Turkish population of Asia Minor comprised two large ethnic groups, the Oghuz, who were a majority, and the Kıpçaks. The latter received lesser attention from modern scholars, yet their presence is still visible in the local Turkish dialects of Paphlagonia. It seems that sometime from 1242 the province suffered a migration of the Cuman population which came from the Balkans and the Crimea. Contrary to what one might have expected, the traces of the Kıpçak popula-tion that came to Asia Minor from Central Asia were extremely obscure. The new coming Kıpçaks served in the Byzantine army, simultaneously settled on the Seljuk territory across the Byzantine border, and later formed military detachments under the Çobanoğulları.

Keywords: Cumans, Kıpçaks, Crimea, Caffa, Paphlagonia, Turkish dialects, Byzantine history, Seljuk history, Ḥusām al-Dīn Çoban-bey, Kastamonu.

ÖZ

Asya’daki Türk nüfus Oğuzlar ve Kıpçaklar olmak üzere iki büyük etnik gruptan oluşmaktadır. Oğuzlar hakkında Faruk Sümer’in eseri önemli bir boşluğu doldururken Kıpçaklar üzerine henüz yeterince araştırma yapılmamıştır. Kıpçaklar Bizans eliyle Trakya’dan, Gürcüler aracılığıyla Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya getirilmiştir. Kıpçaklar, Kafkasların güneyi ile Azerbaycan’ın yanı sıra Anadolu’nun değişik bölgelerinin Türkleşmesinde Oğuzlardan sonra ikinci derecede önemli rol oynamışlardır. XI. yüzyıl gibi erken bir tarihte Kıpçakları Anadolu’da görmekteyiz. Bu makalede Paphlagonia Bölgesi’ndeki Kuman-Kıpçak etkisi incelenmiş; konu daha çok Türk lehçeleri açısından ele alınmıştır. Zira Karadeniz kıyılarındaki Türk lehçeleri Bendereğli’den Samsun’a kadar Kıpçak etkisi altındadır. Söz konusu etki altında birçok ses değişimi mey-dana gelmiştir. Kıpçakların Karadeniz kıyılarına olan göç hareke-tinin boyutu tam olarak bilinmemekle birlikte bölgedeki yerleşim yerlerinin dilini derinlemesine etkileyecek ölçüde olduğu açıktır.

Anahtar Sözcükler: Kumanlar, Kıpçaklar, Kırım, Kefe, Paflagonya, Bizans tarihi, Selçuklu tarihi, Kastamonu, Türk lehçeleri.